Mã Số N2093: Lồng ghép dạy kỹ năng sống vào một số môn học để nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh

Lứa tuổi học sinh tiểu học là lứa tuổi hồn nhiên, vô tư, trong sáng, thích tìm tòi khám phá cái mới, hay bắt chước, đặc biệt là bắt chước những người mà các em yêu quý, thần tượng như các thầy cô giáo, các anh chị phụ trách. Việc hình thành các kỹ năng, hành vi và thói quen tích cực cho các em ở lứa tuổi này dễ dàng và thuận lợi hơn nhiều so với cho học sinh ở các cấp học trên.

Tuy nhiên, ở lứa tuổi này, các em còn non nớt thiếu nhiều kinh nghiệm sống nên rất dễ dàng bị lạm dụng, bị tổn thương, bị tai nạn thương tích, bị lôi kéo vào các hành vi có hại cho sự phát triển thể chất và tinh thần của các em. Do vậy, việc giáo dục kĩ năng sống (KNS) cho học sinh tiểu học là rất cần thiết và quan trọng đặc biệt.

Học sinh tiểu học còn rất non nớt về kinh nghiệm sống, KNS. Nếu không được giáo dục KNS, các em sẽ thiếu mạnh dạn, thiếu tự tin (hoặc hiếu thắng); dễ bị vấp váp trong quan hệ với bạn bè và những người xung quanh; không biết tìm kiếm sự hỗ trợ, giúp đỡ của những người tin cậy khi gặp khó khăn; thiếu khả năng phân tích, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, thường khó khăn, lúng túng, có thể sai lầm trong việc ra quyết định và giải quyết vấn đề, thiếu khả năng tự bảo vệ, do đó các em có thể sẽ bị lạm dụng, bị tổn thương , bị tai thương tích, dễ bị lôi kéo vào những hành vi có hại cho sự phát triển thể chất và tinh thần của các em….

Mục tiêu của giáo dục phổ thông của Việt Nam đã chuyển từ cung cấp kiến thức là chủ yếu sang hình thành và phát triển những năng lực cần thiết ở người học để đáp ứng sự phát triển và sự nghiệp công nghiệp hóa , hiện đại hóa. Mục tiêu giáo dục của Việt Nam thể hiện mục tiêu giáo dục của thế kỷ 21: Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình. Vì vậy việc giáo dục KNS cho học sinh tiểu học nói riêng và học sinh phổ thông nói chung chính là nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, phù hợp với định hướng đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục phổ thông.

Với mong muốn con em mình tự tin hơn trong giao tiếp, sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và bạn bè, có tư duy toàn diện để sẵn sàng hòa nhập với môi trường mới việc đưa chủ đề“Lồng ghép dạy kĩ năng sống vào một số môn học để nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh” trong quá trình học tập làm sáng kiến kinh nghiệm năm học 2023-2024.

Trong những năm gần đây, ngoài quan tâm vấn đề giáo dục các môn văn hóa thì giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học cũng đang được các bậc phụ huynh và các nhà giáo dục chú trọng trong quá trình giáo dục học sinh. Trong đó đóng vai trò chủ đạo là gồm một số phương pháp như sau.

Kỹ năng giao tiếp

      Mục đích của giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học: Giúp học sinh biết được các kỹ năng cần thiết khi giao tiếp (với bạn cùng trang lứa, với thầy cô và người lớn...), biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến người khác, biết các đặt câu hỏi với thầy cô giáo và người lớn với các vấn đề chưa hiểu rõ, biết nói ra chủ kiến, chính kiến của bản thân…

Kỹ năng tự chăm sóc bản thân

       Học sinh tiểu học cần có khả năng tự chăm sóc bản thân: Tự lập trong việc mặc quần áo, đi giày, ăn uống, vệ sinh cá nhân... Ngoài ra, học sinh tiểu học cần biết cách phân biệt những loại thực phẩm an toàn và những loại có hại cho sức khỏe, đồng thời trẻ biết ăn đa dạng các loại thực phẩm để đủ chất cho sự phát triển của cơ thể.

     Kỹ năng giải quyết vấn đề

      Kỹ năng giải quyết vấn đề giúp học sinh biết cư xử linh hoạt đối với các tình huống bất ngờ phát sinh trong cuộc sống, thích nghi với sự thay đổi của môi trường bên ngoài, biết bảo vệ bản thân khỏi những tác hại tiêu cực của cuộc sống, cách giải quyết vấn đề khi bị người khác bắt nạt hoặc gặp kẻ xấu…

Kỹ năng kiềm chế cảm xúc và làm chủ bản thân

     Mục đích của kỹ năng kiềm chế cảm xúc và làm chủ bản thân là: Trang bị cho học sinh khả năng vượt qua sợ hãi, kiềm chế sự nóng giận,…

Kỹ năng làm việc nhóm

      Kỹ năng làm việc nhóm giúp học sinh học tập, chung sống tốt trong môi trường tập thể. Học sinh sẽ có những kỹ năng: lắng nghe ý kiến của mọi người, đóng góp ý kiến vì một mục tiêu chung; lãnh đạo nhóm.

Hình thành các giá trị sống cho học sinh

      Từ những kỹ năng sống được trang bị, dần dần hình thành các giá trị sống cho học sinh tiểu học. Theo các tổ chức về giáo dục giá trị sống trên thế giới và Việt Nam thì có 12 giá trị sống là: Giản dị, Hòa bình, Hạnh phúc, Hợp tác, Khiêm tốn, Khoan dung, Tự do, Thương yêu, Trách nhiệm, Trung thực, Đoàn kết, Tôn trọng; được xếp ngang hàng với nhau.

Hiện nay việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học mới chỉ đang dừng lại ở việc tích hợp và lồng ghép vào các môn học và các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Việc tích hợp và lồng ghép này sẽ có những hạn chế nhất định trong việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ. Đồng thời, số lượng học sinh trong mỗi lớp tương đối đông, nên việc giáo viên bám sát sự phát triển về tính cách, cá tính của từng học sinh một gặp rất nhiều khó khăn. Nhằm trang bị cho học sinh những kỹ năng sống đầy đủ và chuyên sau nhất, đồng thời giúp các con phát triển nhân cách toàn diện nhất.

MỤC TIÊU - NHIỆM VỤ 

       Học sinh lớp 4/2 do tôi chủ nhiệm có 33 học sinh, 18 nữ, trong đó có 13 em học sinh dân tộc thiểu số. Đa số các em biết tự tìm tòi để nghiên cứu lĩnh hội tri thức mới, biết chủ động rèn các kĩ năng sống, xác định được điểm mạnh điểm yếu của bản thân, biết khắc phục khó khăn để đạt được mục tiêu mà các em muốn đạt. Các em cũng biết tư duy và tư duy một cách sáng tạo. Tuy nhiên trong số đó cũng có không ít các em chưa biết tạo cho bản thân những kỹ năng cần thiết, kỹ năng sống tối thiểu mà mỗi một học sinh cần đạt được. Bởi lẽ các em sống trong sự bao bọc của gia đình, thiếu thực tế, có số em bị gia đình bỏ rơi không quan tâm …các em không biết xử lý trước những tình huống xảy ra trong cuộc sống, không biết quản lý thời gian, không biết xây dựng cho mình một kế hoạch, chưa biết khắc phục khó khăn để đạt được mục tiêu.

Chính vì vậy mục đích của đề tài nghiên cứu này là thông qua các giờ dạy – học ở các bộ môn, giáo viên chú trọng rèn luyện cho học sinh những kỹ năng sống cơ bản, các bộ môn TV , Lịch Sử, Đạo đức , khoa học  rất có lợi thế trong vấn đề “Rèn kĩ năng sống cho học sinh” như ở bộ môn TV giáo dục cho các em những tư tưởng, tình cảm tốt đẹp như tinh thần đoàn kết, tình thương người, những kỹ năng giao tiếp ứng xử…

Môn Đạo đức có thể nói là bộ môn trực tiếp rèn luyện kĩ năng sống cho các em gắn với việc dạy học đạo đức, kỹ năng xử lý các tình huống trong cuộc sống, các kỹ năng hoạt động tập thể. Môn lịch sử giúp các em có cách nhìn nhận đánh giá lịch sử đúng với giá trị truyền thống lịch sử để các em có ý thức sống tốt hơn có kĩ năng xử lí mọi tình huống một cách thành thạo hơn ở hiện tại...

CÁC GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP

Mục tiêu của giải pháp biện pháp

Xã hội càng phát triển thì sẽ kéo theo nhiều yếu tố tiêu cực phát triển theo. Trong đó hành vi đạo đức hiện nay của thanh thiếu niên nói chung đã có phần giảm sút bởi ảnh hưởng của trào lưu xã hội các tệ nạn xã hội luôn rình rập các em. Chính vì thế mà việc tăng cường kĩ năng sống cho học sinh là một trong những yếu tố hết sức quan trọng. Nó được xem là một chương trình giáo dục như các chương trình khác trong hệ thống giáo dục hiện nay. Tuy nhiên cho đến thời điểm này kĩ năng sống vẫn chưa có hình thức tổ chức dạy độc lập như một môn học ngoài môn Đạo đức (ở tiểu học). Nhưng môn đạo đức vẫn chưa hoàn thiện được các kĩ năng sống cần thiết mà các kĩ năng đo được lồng ghép vào các môn học khác.

Căn cứ vào nội dung trên, giáo viên tổ chức rèn cho các em các kĩ năng sống qua từng nội dung bài học

- Nhóm các kỹ năng nhận biết và sống với chính mình, bao gồm các kĩ năng sống cụ thể như:

        + Kỹ năng nhận thức bản thân.

        + Kỹ năng xác định giá trị.

        + Kỹ năng kiểm soát cảm xúc.  

        + Kỹ năng ứng phó với căng thẳng.  

        + Kỹ năng tìm kiếm sự hỗ trợ.  

        + Kĩ năng thể hiện sự tự tin.   

- Nhóm các kỹ năng nhận biết và sống với người khác bao gồm các kĩ năng sống cụ thể như:

        + Kỹ năng giao tiếp. 

        + Kỹ năng lắng nghe tích cực. 

        + Kĩ năng thể hiện sự thông cảm.

        + Kỹ năng thương lượng.

        + Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn.

        + Kĩ năng hợp tác.

- Nhóm các kỹ năng ra quyết định một cách có hiệu quả, bao gồm các kĩ năng sống cụ thể như:

        + Kỹ năng tư duy phê phán.

        + Kỹ năng tư duy sáng tạo.  

        + Kỹ năng ra quyết định.   

        + Kỹ năng giải quyết vấn đề.

        + Kĩ năng kiên định

        + Kỹ năng đảm nhận trách nhiệm.

        + Kỹ năng đặt mục tiêu.

        + Kỹ năng quản lí thời gian.

        + Kỹ năng tìm kiếm và xử lí thông tin.

- Sau khi đã nắm được nội dung các nhóm kỹ năng cần đạt giáo viên cần chọn kỹ năng phù hợp với đối tượng học sinh địa phương mình áp dụng.

Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh để có hiệu quả, bản thân đã vận dụng vào các môn học, tiết học, nhất là các môn như: Đạo đức, Khoa học; Toán, …để những tiết học cho sinh được trải nghiệm như trong cuộc sống thực. Để hình thành những kiến thức và rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh qua các môn học, người giáo viên cần phải biết vận dụng nhiều phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh như: thực hành trong giao tiếp, thực hành trong hoạt động trò chơi thông qua các phương pháp và giải quyết vấn đề, phương pháp tổ chức hoạt động học nhóm, phương pháp đàm thoại, phương pháp hỏi đáp, tranh luận …Thông qua các hoạt động học tập, học sinh được phát huy trải nghiệm, rèn luyện những kĩ năng hợp tác, bày tỏ ý kiến cá nhân, đóng vai,…học sinh có được cơ hội rèn luyện, thực hành nhiều kĩ năng sống thiết thực.

Như ở môn Đạo đức, để các chuẩn mực về đạo đức, thể hiện tình cảm của chính mình, tạo niềm tin, thói quen của học sinh. Giáo viên phải sử dụng phương pháp dạy học đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tổ chức cho học sinh thực hành các hoạt động học tập phong phú và đa dạng như: kể chuyện theo tranh; quan sát tranh ảnh, đóng vai theo tiểu phẩm; ứng xử tình huống; hoạt động múa hát, tập làm thơ, vẽ tranh,…Giáo viên cần sử dụng và kết hợp các phương pháp dạy học tích cực như: học theo nhóm, cá nhân,… thông qua đó học sinh được tiếp cận lối sống lành mạnh, biết được các hành vi ứng xử phù hợp với nền văn minh xã hội.

Các kĩ năng để học sinh rèn luyện được phát triển từ dễ đến khó. Sau mỗi bài học, các em biết khám phá, tư duy, và hiểu biết  việc nên làm và không nên làm theo suy nghĩ của chính mình. Là một giáo viên, tôi luôn tạo không khí thân thiện, áp dụng việc đổi mới phương pháp tạo điều kiện cho các em mạnh dạn, tự lập, tự khẳng định và phát huy mình hơn qua việc học nhóm.

Dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

Thông qua các phương pháp dạy học tích cực như phương pháp đóng vai, phương pháp nhóm, tôi luôn lồng ghép một cách sáng tạo các kĩ năng sống phù hợp với nội dung bài học để phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh đây là một trong những tác động lớn đến việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.

Kết Quả Khảo Nghiệm, Giá Trị Khoa Học Của Vấn Đề Nghiên Cứu

Giáo dục kĩ năng sống cho  học sinh thông qua các hoạt động, để các em tự cảm nhận, đánh giá, nhận xét qua các hành vi từ đó hình thành các kĩ năng: thực hiện sự phối hợp trong  và ngoài nhà trường tạo một ekip làm việc với sự phối hợp nhịp nhàng giúp các em có kĩ năng sống tốt, biết xử lí các thông tin một cách hiểu biết và thành thạo.

Kết quả khảo sát trước khi áp dụng thí điểm đề tài:  

Kết quả khảo sát sau khi áp dụng thí điểm đề tài:  

Kết Quả Thu Được Qua Khảo Nghiệm, Giá Trị Khoa Học Của Vấn Đề Nghiên Cứu:

Kết quả thu được từ thành tựu nghiên  trên là:

Xử lí được các thông tin, các tình huống chiếm tỉ lệ 100% trong đó Xử lí nhanh và biết thể hiện trách nhiệm của mình chiếm 80% và biết xử lí thông tin nhưng không thấy được trách nhiệm của mình chiếm 20%.

Chất lượng học tập:

Như vậy kết quả thu được từ quá trình nghiên cứu cho thấy trong giáo dục rất cần rèn kĩ năng sống cho học sinh. Tuy rằng đây không phải là một kết quả tuyệt đối nhưng là bước đi đúng hướng phù hợp với yêu cầu giáo dục hiện nay. Vì thế tôi đang nghiên cứu nâng cao hơn việc xây dựng kỹ năng sống cho các em. mục tiêu cuối cùng là giúp các em phát triển một cách toàn diện: Đức, Trí, Thể Mỹ.

KIẾN NGHỊ:

- Cần tăng cường nhiều lớp tập huấn về lĩnh vực này để giáo viên có dịp trao đổi và học hỏi lẫn nhau.

- Tổ chức sinh hoạt chuyên môn với nội dung phong phú, thiết thực, động viên tinh thần cầu thị trong tự bồi dưỡng của giáo viên, giáo dục ý thức khiêm tốn học hỏi kinh nghiệm và sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp. Đánh giá đúng đắn và đề xuất khen thưởng những giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học và thực hiện một cách có hiệu quả.

- Cung cấp thêm một số tài liệu có liên quan về kĩ năng sống để giúp giáo viên có sơ sở thể hiện những ý tưởng sáng tạo của mình nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chung của bạc học tiểu học cũng như các bậc học khác.

KẾT LUẬN :

Rèn luyện kĩ năng sống là một trong những mục tiêu dạy học quan trọng nói chung đối với ngành giáo dục chúng ta trong giai đoạn hiện nay. Nhưng việc tổ chức thành một học cụ thể hoặc đưa vào chương trình dạy học bằng hình thức tổ chức độc lập thì cho đến nay vẫn chưa có hướng dẫn của Bộ giáo dục mà chỉ có triển khai lồng ghép vào trong các môn học. Qua đó giúp học sinh nâng cao ý thức và thái độ trong học tập, trong xây dựng mối quan hệ với bạn bè, thầy cô, gia đình và trong giao tiếp xã hội.

Rèn kĩ năng sống  cho học sinh là một nội dung được đông đảo phụ huynh và dư luận quan tâm, bởi đây là một chương trình giáo dục hết sức cần thiết. Nhiều ý kiến cho rằng, các trường học hiện nay đã quá nặng về dạy kiến thức, ít quan tâm đến việc Rèn kĩ năng sống cho học sinh dẫn đến có một bộ phận học sinh trong các trường thiếu hụt hiểu biết về môi trường xung quanh, ứng xử cần thiết trong cuộc sống. Điều này cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến những bất cập trong hành vi, lối sống đạo đức của nhiều học sinh.

Nội dung đề tài “Lồng ghép kĩ năng sống vào một số môn học cho học sinh lớp 4/2 tại trường tiểu học Phong Phú 2 là một minh chứng cụ thể nhất trong việc xử lý giáo dục khi chưa có chương trình và hành động độc lập. Tuy rằng đây chưa phải là một công trình nghiên cứu to lớn hay hoàn hảo về việc rèn kĩ năng sống cho học sinh trong chương trình giáo dục mà chỉ là một sáng kiến nhỏ của giáo viên nhằm góp phần giáo dục học sinh phát triển toàn diện trong lục tiêu giáo dục của ngành. Với những nội dung được trình bày ở trên cho thấy việc lồng ghép kĩ năng sống vào một số môn học là một hình thức tổ chức dạy học sáng tạo, linh động mà mang lại hiệu quả cao hơn. Mong rằng sau này sẽ có nhiều cán bộ, giáo viên có những nghiên cứu cao hơn về lĩnh vực này.

Với kiến thức, kinh nghiệm cũng như tuổi nghề còn hạn chế sẽ không tránh khỏi những sai sót trong đề tài. Rất mong nhận được nhận xét và góp ý chân thành từ hội đồng khoa học và các bạn đồng nghiệp.

Thông tin email: bongtdl1412@gmail.com